نوشتار پیش رو کتابی است تحت عنوان “رمز و راز” که از این پس بصورت هفتگی و قسمت به قسمت در سایت نگاه منتشر خواهد شد. امیدواریم که مورد توجه شما عزیزان قرار گیرد-مدیریت سایت نگاه

جناب امانت، رهبریِ پیش موعودانه (premessianic) حضرت بهاءالله در مورد جامعه بابی را بر حسب رهایی تدریجی آن از زیر بار سنگین آرمانگرایی سیاسی شیعی، چنین توضیح میدهد:

از سال ۱۸۵۲ ( و بـه طـور مشخص از ۱۸۶۴)به بعد، تغییر مسیر حضرت بهاءالله از بابیتِِ ستیزه جو به سمت اعتدال و میانه روی، در تضاد آشکار بود با سیاستهای جناح تندروِِ جنبش که دست کم از لحاظ اسمی، توسط برادر آن حضرت، میرزا یحیای نوری، صبح ازل، رهبری میشد. جریانی که از نقطه نظر سیاسی صلح آمیز بود و حضرت بهاءالله آن را بنیانگذاری فرمود و عاقبت الامر به گونه دیانت بهایی، متحول و متبلور شد، بدون شک از یأس و حرمان آن حضرت نسبت به نتیجه و ثمره فلاکتبار تجربه بابی ناشی می شد. بر خلاف بسیاری از همکیشانشان که مسحـور و مشغول به چشم انداز و وعده شیعی در مورد نظام سیاسی آرمانی، تحت قیادت امام عصر بودند، حضرت بهاءالله مساعی خود را متمرکز فرمودند بر انفکاک ایدهآلهای اخلاقی از مدعیات سیاسی؛ میراث صوفیانهای که آن حضرت به جهت حل و فصل یک معضل همیشگی شریعت اسلامی، آن را به مرزها و افقهایی تازه گسترش دادند و به این ترتیب، با ایجاد یک کانون وفاداری بدیع مبتنی بر یک تکیهگاه واسع اخلاقی، آن حضرت اتحادی جهانی و فرادینی را پیش بینی فرمودند که فارغ از مدعیات سیاسی جامعه اسلامی (امت ) باشد. (۳۹)

کتاب مستطاب ایقان بدایتاً اندیشههای قیامت نشان (eschatological) را مخاطب میسازد. مهم است توجه شود که حضرت بهاءالله تجدید ساختار اخلاق را پیش نیازی برای تحقق قیامت (eschaton) یا همان رستاخیز موعود، مقرّر فرمودند و به این ترتیب بهتر توانستند قیامت را در چارچوبی اخلاقی و نه سیاسی، عرضه فرمایند. تغییر و اصلاح اخلاقی و اصولی گروههای بومی و تبعیدی بابی که تحت قیادت و هدایت حضرت بهاءالله ( به خصوص در بین سالهای ۶۳- ۱۸۵۶) صورت گرفت، بابیان را برای اقبال به هیکلی (شخصیتی) موعودگونه (messianic) که میبایست قیامتی معناً و اساساً متفاوت را محقّق سازد، آماده و مهیا ساخت.

وجه مشخصه تقریباً تمامی آثار حضرت بهاءالله در دوره بغداد، اشارات خفیه و پوشیده آن حضرت است به مقام موعود گونه و دیرین اندیشیده خود. اگر کتاب مستطاب ایقان در پرتو این نکته خوانده شود، مبرهن خواهد گشت که چنین رازگرایی موعودانه، لازم و ضروری بود تا جامعه اولیه بابی پخته و آماده گردد برای تجدید فوران فرّه ایزدی؛ عاقبت و غایتی که در دوران پس از بغداد، سبب شد غالب بابیان اطاعت و انقیاد خود را متوجه جمال اقدس ابهی نمایند.

یادداشتهای دیباچه:

یادداشت ۱ :

(F. Kermode) ، «تکوین رازداری» (انگلیسی )، ص ۲۴.

یادداشت ۲ :

(E. Jabes) ، «کلید، در متون دینی و ادبی» (انگلیسی) ، ص ۳۵۰ .

یادداشت ۳ :

حضرت بهاءالله، «منتخبات آثار حضرت بهاءالله» (انگلیسی) صص ۴۲- ۱۴۱، به استثنای چند مورد، الواح حضرت بهاءالله، دارای عنوان مشخصی نیستند؛ اما بعضی از آنها به دلیل تداعیهایی در متن یا کاربرد، نامهایی به خود گرفتهاند. در مورد «لوح اتحاد»، بیش از یک لوح با این عنوان موجود است. لوحی که بیشتر با این نام شناخته میشود، لوحی است که جناب طاهرزاده در کتاب «ظهور حضرت بهاءالله» (انگلیسی)، جلد سوم، صفحات۱۹۱- ۹۵، ثبت کرده است. هر دو لوح مبارک متوالیاً در «ادعیه حضرت محبوب» (چاپ جدید– م) صفحات ۳۸۸- ۳۷۱ و ۳۹۰- ۳۸۹ ، درج شدهاند. رجوع کنید به وحید رفعتی، «مأخذ کتاب منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله» (انگلیسی)، مجله عندلیب، جلد ۵ (زمستان ۸۵- ۱۹۸۴)، ص ۶۷، که در آنجا لوح مذکور را نیز به عنوان «لوح اتحاد» ذکر کرده است.

همطرازی ای که در اینجا میان دو مفهوم مسلک گرایی انشقاق گرا و بت پرستی برقرار شده است، جالب توجه میباشد؛ زیرا بت پرستی از نظر معنایی تا سطح یک اصل اعتقادی، تلطیف یافته است و این امری است که در اصـلاح طلبـی اسـلامی قـرن بیستمـی نیـز مشـابه دارد. رجوع کنید به (E. Sirriyeh)، «تعبیر جدید اسلامی از شرک» (انگلیسی) ، مجله دین ، مجلد ۲۰ (۱۹۹۰)، ص ۱۴۵ .

یادداشت ۴ :

رجوع کنید به فصل ۴، یادداشت ۷۷ .

یادادشت ۵ :

حضرت بهاءالله ، «کتاب مستطاب ایقان» (۱۹۰۰)، ص ۱۷۶ .

یادداشت ۶ :

حضرت شوقی افندی، «قرن بدیع» (انگلیسی) ص ۱۳۹. این عقیده زائیده از اصل اخوّت جهانی بهاییان، چه به عنوان افراد و چه جامعه، میباشد که آن را به مثابه مدلی برای جامعه واصل به «وحدت در کثرت»، درنظر میگیرند.

یادداشت ۷ :

رجوع کنید به (D. Barret) ، «آمار ادیان جهانی » (انگلیسی)، در کتاب سال بریتانیکا، ۱۹۸۸، ص ۳۰۸ . «در حال حاضر بیش ز ۱۴ سیستم دینی موجود است که هر کدام در بیش از ۸۰ کشور جهان یافت میشوند. مسیحیت ، اسلام و دیانت بهایی، از بیشترین انتشار جهانی برخوردارند.»

یادداشت ۸ :

(Denis MacEoin) ، «بهاییت» ، در «راهنمای ادیان زنده» (انگلیسی) صص ۴۹۸- ۴۷۵ .

یادداشت ۹ :

همان مأخذ ، ص ۴۷۶ .

یادداشت ۱۰ :

همان مأخذ ، ص ۴۹۴ .

یادداشت ۱۱ :

(A. Bausani)، «آیا میتوان یگانه پرستی را آموزش داد؟» (انگلیسی) ، مجله نومن، جلد ۱۰ (۱۹۶۳)، ص ۱۶۸. که در آن یکتاپرستی ، به سه دسته طبقه بندی شده است: ۱) یکتاپرستی صحیح (یهودیت و اسلام) ، «درجه اول)؛ مسیحیت و دیانت بهایی «درجه دوم»؛ ۲) یکتا پرستی زوال یافته (زرتشتی «درجه اول»، منی چائونیزم (Manichaeanism) «درجه دوم»؛ اصلاحات آخه ناتون (Akhenaton) «باستانی»؛ ۳) شبه یکتاپرستی (سیخیزم و انواع صوفه گری).

یادداشت ۱۲ :

راجع به این نکته تحلیل مک ایون مناسب ذکر است: «به نظر من، ادیان بابی و بهایی، جدای از فایده ذاتیشان، در حال و هوای فعلی، به دلایل دیگری نیز حائز اهمیتند. قبل از هر چیز شایان ذکر است که گرچه اسلام در قرن نوزدهم شاهد چندین جنبش موعودگرایانه مثل مهدیه در سودان و احمدیه در هندوستان بود، اما همه اینها حداقل از نقطه نظر خودشان، در محدوده مرزهای اسلام باقی ماندند. این فقط در مذهب تشیّع در ایران بود که جنبشی ظاهر شد و کاملاً از اسلام انفصال یافت و در نهایت، با موفقیت، موقعیت خود را به عنوان یک دین جدید و در برخی زمینهها، حتی رقیب، تثبیت نمود.» رجوع کنید به مک ایون، «استقرار شیعه در ایران جدید »(انگلیسی) ، مجله «اسلام در دنیای جدید» (انگلیسی)، ص ۹۵ .

یادداشت ۱۳ :

(H. M. Balyuzi) ، «بهاءالله ، سلطان جلال» (انگلیسی) که مک ایون آن را به عنوان « به شدت پارساگرایانه» توصیف کرده، («از بابیت تا بهاییت» (انگلیسی)، ص ۲۴۴). تنها شرح حال کامل دیگر حضرت بهاءالله به قلم جناب محمدعلی فیضی و به فارسی است به نام «حیات حضرت بهاءالله» و نیز رجوع کنید به (A. Bausani) ، «بهاءالله» در «دایره المعارف اسلام» (انگلیسی) (چاپ دوم) .

یادداشت ۱۴ :

بعضی از این منابع اولیه تکمیلی را جناب امانت ذکر مینماید: مثل اقلیم نور به قلم ام . الف. ملک خسروی (طهران ، ۱۱۸ بدیع/ ۱۹۶۲ میلادی) که حاوی برخی مطالب جدید درباره زمینه خانوادگی حضرت بهاءالله و دوران اولیه حیات ایشان است. علاوه بر گزارشهای اولیه بابی و بهایی، از جمله تاریخ نبیل که شرح حیات آن حضرت را با برخی جزییات، پوشش میدهد، سه گزارش دیگر هم هست که حائز اهمیت ویژهاند: سید مهدی دهجی (Browne Or. Mss. No. F.57(9) ، میرزا جواد قزوینی(Browne Or. Mss. No. F.20)، ترجمه توسط براون در(MSBR3- 112) و ضیائیه (؟) خانم، «تنبیه النائمین»،(Browne Or. Mss. No. F.61(9))، (امانت، «رستاخیز و تجدد، ظهور جنبش بابی در ایران، ۱۸۵۰-۱۸۴۴ »(انگلیسی) ، ص ۳۶۱، زیرنویس ۱۵۶).

در مورد آخرین منبع مذکور، مک ایون نسبت به صحت متون منسوب به حضرت بهاءالله، با ذکر این که «اگر اینها صحت داشته باشد …» احتیاط بیشتری به خرج میدهد. (Stadia Iranica) ، جلد ۱۸ (۱۹۸۹)، ص ۱۱۵) توضیحات مربوط به ّ (Browne Or. Mss. F.57(9), F.26, F. 60.(8) And F.61 (91)) در براون، «یک فهرست توصیفی» (انگلیسی)، به ترتیب در صص ۷۸، ۶۵ و ۷۹، آمده است.

یادداشت ۱۵ :

وظیفه اصلی این اداره جمع آوری مالیات بود. رجوع کنید به بالیوزی، «بهاءالله» (انگلیسی)، ص ۱۶، یادداشت. درباره هنر خطاطی و نیز شغل اداری میرزا بزرگ، رجوع کنید به (P. Soucek) ، «عباس» (انگلیسی) در «دائره المعارف اسلام» (چاپ دوم). نیز رجوع کنید به بالیوزی، «بهاییان برجسته» (انگلیسی)، ضمیمه «روستای قوچ حصار»، صص ۴۵- ۳۳۹. ازدواج او با یکی از صبایای فتحعلیشاه و بعدها طلاق اجباریش از او، سبب سقوط ناگهانیش شد: رجوع کنید به امانت، «رستاخیز و تجدد» (انگلیسی)، ص ۳۶۲.

ادامه دارد…