مرکز تندرستی و حقوق بشر
کولبر به افرادی محلی گفته می‌شوند که برای کسب درآمد زندگی خود به حمل اجناسی بین دو طرف خط مرزی مبادرت می‌ورزند. کولبران بیشتر در استانهای آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه وسیستان وبلوچستان مشغول به کار هستند.
حتی از سالیان دور در مناطق ساحلی جنوب خرید و فروش اجناس به کشورهای ساحلی خلیج فارس وجود داشته و منبع درآمد مردم محلی بوده است. به نوشته ایسنا شغل کولبران به خاطر بیکاری و شرایط اقتصادی و در قبال دستمزد ناچیز انجام می شود که اقدام به “عبور غیرقانونی ” از مرز می‌کنند ولی این خبرگزاری به کلیات قانون بسنده کرده و به همه آن نمی پردازد.
به طور مثال نمی گوید اگر چه به موجب ماده ۳۵ قانون گذرنامه این کارجرم است ولی حکم آن یک تا دو سال زندان و جریمه نقدی ست و گلوله نیست. همشهری می‌نویسد کولبران به خاطر نبود کار مناسب که درآمد آن برابر کولبری باشد به این کار روی آورده‌اند.
در چند سال گذشته ۳۱۰ کولبر با شلیک مستقیم کشته و ۶۲۲ نفر زخمی و از کار افتاده شده که ۱۸ نفر از کشته شدگان کودک و زیر ۱۸ سال بوده اند و هم اکنون تعداد زیادی از زنان به دلیل فقراین بارهای سنگین را در تابستان و زمستان بر روی دوش گذاشته وازمناطق صعب العبورخطررا بر جان می خرند.
در اواخر دهۀ ۱۳۹۰ خورشیدی، کولبری در میان زنان کردستان رواج زیادی پیدا کرده‌است. ۲۱ مهر ۱۳۹۸ هلاله امینی نمایندۀ استان کردستان در شورای عالی استان‌ها از در نطق پیش از دستور خود در جلسۀ این شورا ضمن انتقاد از بی‌عدالتی در توزیع امکانات و فقر مطلق در کردستان، اعلام کرد که شمار زنان کولبر در حال افزایش است.
در کردستان بیشتر این اجناس تلویزیون، کولر، بخاری، سیگار، لاستیک خوردرو، پوشاک و منسوجات است اما در موارد متعددی کالای غیر قانونی هم حمل می شود که باز احکام آن طبق قانون شلیک گلوله نیست. کولبری در استانهای مرزی بیشتر رواج دارد و جزو یکی از خطرناکترین کارها در ایران محسوب می‌شود.
کولبران را جوانان، افراد میانسال و زنان و کودکان تشکیل می‌دهند که فقط برای امرار معاش روزانه خود روی به این شغل خطرناک آورده‌اند. بازه سنی این کارگران مرزی بین ۱۳ الی ۶۰سال است. بیشتر آن‌ها در حین گذر غیرقانونی از مرز بدون اخطار قبلی یا برگه ماموریت هدف تیراندازی نیروهای مرزی قرار می‌گیرند. بیشترین آمار کشته‌شدگان کولبر به شهرهای مریوان، اشنویه ،سردشت، بانه نوسود،کرمانشاه تعلق دارد.
طبق قانون به کارگیری اسلحه ماده ۹ تنها در شرایط خاض و برگه ماموریت ماموران می توانند در مناطق مرزی شلیک کرده و مکلف هستند آن ها را به بیمارستان رسانده و اقدام به درمان این افراد کنند نه این که فورا به آن ها شلیک و اقدام به قتل آن ها کنند. آن هم در شرایطی که این افراد برای نان شب محتاج و در نهایت فقر قرار دارند و شلیک به آن ها شلیک به خانواده های آن ها محسوب می شود.
ضمن آن که حتی طی قرارداد ۱۹۷۵ بین صدام حسین و شاه ایران بسیاری از مناطق به دلیل صعب العبور بودن میله گذاری مرزی نشده و معلوم نیست که مامور حتی با داشتن برگه ماموریت در ایران شلیک می کند یا داخل خاک مرزی کشوری دیگر که حق شلیک ندارد.
همچنین استان های مرزی کشور ، به‌دلیل فراهم نبودن زیر ساخت‌ها و عدم توسعه صنعتی با مشکلات مختلفی روبرو هستند.نبود کارخانجات، سیستم سرمایه‌گذاری در شهرهای مرزی بخصوص استان کردستان به دلیل قرار نداشتن در طرح‌های عمرانی که باعث سیل عظیم هجوم کارگران به سوی کول بری شده‌است. برای مثال استانهای مرزی در شاخص‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حتی تولید در رده‌های آخر استانهای کشور قرار دارد.
در پدیده شغل کولبری یا پیله وری باید به جنبهٔ فرهنگی این مسئله پرداخت، بدین معنا که معنی و درک و تعریف بسیاری از مردم مناطق مرزی که کولبران از قاچاق با حکومت متفاوت است. درک و ذهنیت مشترکی در این زمینه موجود نیست؛ کولبران در شهرهای مرزی به عنوان افرادی شریف و زحمت کش که در پی کسب روزی و معیشت حلال هستند مورد تقدیر مردم قرار می‌گیرند. فقدان ذهنیت و تعریف مشترک میان مردم و قانون ناشی از سلطهٔ نگرش اقتصادی بر نگرش قانونی از سوی مردم منطقه و سلطهٔ نگرش امنیتی بر نگرش اقتصادی از سوی دولت در شهرهای مرزی است.
در گزارشی که احمد شهید دراین باره تهیه کرده بود نیز به این موضوع پرداخته و از آن با عبارت «کشتار سیستماتیک کولبران و کاسب‌کاران کُرد ساکن در مناطق مرزی» یاد شده‌است؛ بنابراین گزارش جرم کولبران که از طریق قاچاق محموله‌هایی نظیر چای، تنباکو و بنزین از مرز، امرار معاش می‌کنند، ماه‌ها زندان یا معادل ارزش کالاهاست، نه مرگ. در این گزارش آمده‌است که مأموران مرزی ایران یکسره به کولبران تیراندازی می‌کنند و سالانه ده‌ها تن از آنان را می‌کشند یا مجروح می‌کنند..
این موضوع در در ۲۲ اسفند ۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی توسط نمایندهٔ سردشت و پیرانشهر بنام رسول خضری بیان شد که کولبران در مرزها به علت شلیک گلوله توسط هنگ مرزی و نیروی انتظامی جان می‌بازند و بدنبال آن خانواده‌های داغدارشان سرپرست و نان‌آور خود را از دست می‌دهند و همچنین این امر باعث نارضایتی عمومی در سطح منطقه می شود.
این موضوع نیز در مجلس مطرح شد که نباید به کولبران شلیک کرد بلکه چنانچه کولبری جرم محسوب می‌شود باید حداکثر بازداشت شوند و در دادگاه به اتهام آنان پرداخته شود.
«رسول خضری» نماینده مجلس شورای اسلامی در آذرماه سال ۱۳۹۶ و در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «خانه ملت» سخن از تاثیر کولبری بر معیشت ۷۰ هزار نفر به میان آورده بود.
به هر حال از دهه‌ی ۱۳۷۰، بحث بر سر بازارچه‌های مرزی و تاسیس آن‌ها برای نظم بخشی به فعالیت‌های کولبری و پیله‌وری، آغاز شد، توافق بر سر محل احداث این بازارچه‌های مرزی، زمان زیادی به طول انجامید و محل قرارگیری بازارچه‌های مرزی، براساس تصمیمات هیات‌های وزیران، بارها تغییر کرد و نتیجه آن همچنان کشته شدن کولبران است.