در برابر فشارها مثل فنر باشیم!*
«عکس العمل بعضی از مردم در مقابل رنج و عذاب قیام بر علیه ظالم ستمگر است، برخی دیگر چاره ای جز فرار ندارند و گروهی نیز تسلیم سرنوشت خود می شوند. در حالی که مردم ستمدیدۀ دنیا اغلب قربانی نیروهای پراکندۀ ظلم و ستم هستند، اما شما به وضوح می دانید که چرا این مشکلات و ناملایمات را تحمل می نمایید و بدین ترتیب عکس العمل شما نیز باید بهمان درجه روشن و واضح باشد.» «واکنش صحیح در مقابل ظلم نه قبول خواسته‌های سرکوب‌گران است و نه پیروی از خوی و روش آنان. نفوسی که گرفتار جور و ستم هستند می‌توانند با اتّکا به قدرتی درونی که روح انسان را از آسیب کینه و نفرت محفوظ می‌دارد و موجب تداوم رفتار منطقی و اخلاقی می‌شود، ورای ظلم و عدوان بنگرند و بر آن فائق آیند.» «شایستۀ شما عزیزان این است که با همان روحیۀ استقامت سازنده که اسلاف روحانی شما در مقابل تزویر دشمنان از خود نشان دادند بر تضییقات واردۀ حالیه فائق آیید.» (۱)
دستگیری حدود ۳۰ تن از اساتید، دکتران، مهندسان و خادمان مؤسسۀ آموزش عالی بهائی از جمله با تحصیلات عالی در حد دکترا، کارشناسی ارشد و کارشناسی، در ۱ خرداد ۱۳۹۰ (۲) شرایطی به وجود آورد که دوباره جملات فوق را از پیام های بیت العدل اعظم در خاطر زنده می کند.
بارها و بارها در پیام های بیت العدل اعظم برای توصیف عکس العمل شایسته در برابر ظلم، عبارت روحیۀ «استقامت سازنده» به کار رفته است که معادل انگلیسی اش «Constructive Resilience» است. با توجه به این که یکی از معانی Resilience قابلیت ارتجاع و فنریت است، فکر می کنم در این عبارت استعاره ای دقیق نهفته است. فنری را در نظر بگیرید که از بیرون بر آن نیرو یا فشار وارد می آید. فنر در برابر این نیرو نمی شکند، بلکه فشرده می شود و بیش از حالت تعادل اولیه محکم و مستقیم می گردد. ولی این تمام ماجرا نیست. فنر در برابر اعمال نیرو ثابت و بی پاسخ نمی ماند؛ در برابر هر نیرویی یک نیروی عکس العمل هست و فنر هم در برابر نیرویی که به آن وارد می آید، نیرویی در خلاف جهت وارد می آورد و سرانجام در اولین فرصت، پس از حرکاتی نوسانی به حالت اولیه خود برمی گردد و یا به تعادلی جدید می رسد.
پاسخ ما به فشارها باید مشابه پاسخ فنر به نیرو باشد، همان طور که تا کنون بوده است. وقتی به تاریخ جامعه بهائی ایران نگاه کنیم، وقتی جانبازی های عاشقانه بهائیان و بابیان را آنطور که در «تاریخ نبیل» آمده و آنطور که از والدین و اطرافیانمان شنیده ایم و یا به چشم خود دیده ایم به خاطر آوریم، این نشکستن، این استقامت و استحکام را به خوبی لمس می کنیم. انسان هایی را می بینیم که استقامتشان کمر ظلم و بی عدالتی را شکسته و مصداق مناجات حضرت عبدالبهاء هستند که می فرمایند: «رَبِّ ثبّت قلوبَهُم وَ أیِّد نفوسَهُم وَ رَکّز اَقدامَهُم وَ قوِّ اَجسامَهُم حَتّی یَتحَمّلوا کُلَّ بَلاءٍ فی حُبِّکَ وَ یُقاوموا هُجُومَ الاَعداءِ حَیثُ یَتزعزعُ مِنهَا الجبالُ وَ یَتزلزلُ بهِ الاقدامُ» (۳) به این مضمون که «پروردگارا، قلبهایشان را ثابت کن، نفوسشان را تأیید نما، قدمهایشان را استوار کن و جسمهایشان را قوی فرما تا هر بلایی را در راه عشقت تحمّل کنند و هجوم دشمنان را در جایی که کوه ها از آن به تکان آیند و قدمها به لرزه افتند، مقاومت نمایند.»
نیروی عکس العمل فنر را نیز مشهود می بینیم، اما این نیرو دو تفاوت اساسی با نیروی عکس العمل فنر دارد: اولین تفاوت آن است که بر خلاف قوانین دینامیک که می گوید جنس نیروی عکس العمل با نیروی عمل یکی است، جنس آن نیروی عکس العملی که در پیام به آن اشاره می شود، با نیروی وارده از طرف ظالمان متفاوت است؛ از جنس نامردمی و ظلم نیست، بلکه خیرخواهی و محبّت نسبت به عاملان ظلم است. این نه یک شعار زیبا؛ بلکه از تعالیم حضرت بهاءالله است. حضرت عبدالبهاء در توضیح آن می فرمایند آن که داعیۀ عشق به حضرت بهاءالله را دارد باید «دشمن را دوست دارد و بدخواه را خیرخواه بداند. نه آن که دشمن را دشمن بداند و مدارا نماید و بدخواه را بدخواه بداند اما خوش رفتاری کند. این گونه عمل کردن دورویی است. تزویر است. حقیقت ندارد. شما باید دشمن را دوست ببینید و بدخواه را خیرخواه بدانید و به این روش معامله کنید. یعنی محبت و مهربانی و خیرخواهی شما حقیقی باشد نه مدارا». (۴)
تفاوت دیگرِ این نوع عکس العمل به ظلم با عکس العمل فنر به نیرو آن است که این نیروی عکس العمل فقط به عاملان فشار و سرکوب وارد نمی آید، بلکه به صورت خدمت به همۀ هموطنان عزیز و عشق به ایشان و وطن عزیز تعمیم می یابد. می فرمایند که شایسته است «نظر خود را ما ورای مشکلاتی» که هجوم نموده معطوف داریم و در عوض مقابلۀ با بی عدالتی ها، هدف خود را «سازندگی، تقویت و بهبود تار و پود اجتماع زادگاه خود» قرار دهیم و «تعالیم دیانت جدید الهی را در جهت حصول مقاصد روحانی و توسعۀ اجتماعی به مرحلۀ عمل» آوریم.
در چنین روزهایی است که بیش از همیشه با تمام وجود حس می کنیم که عبارت «استقامت سازنده» صرفاً برای دلداری و تشویقمان نیست، بلکه تنها راه حلی است که در برابر فشارها داریم؛ باید نیرویی که در وجودمان داریم در مسیر خدمت و آبادانی هدایت کنیم، و الّا نیرویمان به هدر می رود و مستأصل می مانیم. نباید تسلیم شویم، نباید ذره ای از تلاش های بیست و چند سالۀ خود را تعطیل کنیم، و در عوض باید خود را «وقف» بهبود جوامع خود و «خدمت به وطن مألوف» سازیم و مثل فنر باشیم.
—————————————————-
پانویسها :
* نسخه بازنویسی شدۀ مقاله ای که چندی پیش منتشر شد – فروغ مهرآور.
١. از پیام های ۹ سپتامبر ۲۰۰۷ و ۲ تیر ۱۳۸۸ بیت العدل اعظم.
۲. . http://balatarin.com/topic/2011/5/22/1007732
۳. مجموعه مناجات های حضرت عبدالبهاء، ص٣٩٠.
۴. از نسخۀ بازنویسی شدۀ کتاب «بهاءالله و عصر جدید»، صص ۱۰۶-۱۰٧.