تاریخچه تأسیس “انجمن ارتباط شرق و غرب”
Orient-Occident Unity (successor to Persian-American Educational Society)
نگارش: مهرداد بشیری
“… الحمدالله در نزد عموم مسلّم و معلوم شد که احبّاء با حزبی از احزاب نزاع و جدال ندارند و خانهای خراب نکردند بلکه به عموم محبّت دارند و نهایت آرزوی ایشان ترقّی ایران و ایرانیان است ولی بدون حرب و جدال. زیرا جنگ و جدال بنیهء ایران را ضعیف می‌نماید و چون بنیه ضعیف گردد هر روز مرضی عارض میشود پس باید کاری کرد که بنیه قوی شود و بنیه ایران به ترویج تجارت و تزئید صناعت و توسیع زراعت و تدریس علوم نافعه و صداقت و امانت و عدالت در امور حاصل شود. ما به ترویج علوم عصریه مفیده و ترقیّات جدیده که منتّج قوّت بنیه است مشغولیم…“
حضرت عبدالبهاء
(لوحی به افتخار سهامداران “کمپانیه شرق ایران”)
پیشگفتار
متجاور از یکصد سال پیش از این در سال ۱۹۰۸ میلادی در پی زلزله سهمگینی که در یکی از مناطق ایران بوقوع پیوست تعدادی از نفوس خیرخواه امریکایی با سفیر ایران در واشنگتن تماس گرفته و پس از حصول اطمینان از ابعاد مخرّب آن فاجعه، اظهار علاقه به ارسال کمکهای خیرخواهانه به زلزلهزدگان مینمایند. در جواب سفیر ایران اظهار میدارد که هیچگونه وسیلهء ارتباطی برای ارسال اعانات و یا کمکهای امدادی از امریکا به جانب کشورش وجود ندارد و لا جرم پیشنهاد خیرخواهانهء ایشان را رد می‌نماید. این اشتیاق به مساعدت به ایرانیان، و در عین حال کمک به توسعهء امر تعلیم و تربیت عمومی در آن کشور، پیش زمینه تأسیس انجمنی غیر انتفاعی به نام “انجمن تربیتی ایران و امریک” (بعدها به پیشنهاد حضرت عبدالبهاء مسمّیٰ به انجمن ارتباط شرق و غرب شد) در سال ۱۹۱۰ میلادی گردید. در این نوشتار که به مناسبت یکصدمین سالگرد تأسیس این انجمن تنظیم گردیده، به معرّفی این انجمن غیر انتفاعی که آرمانهای فرهیختهای برای کمک و یاری به مردم ایران در دستور العمل کار خویش نهاده بود، میپردازد لازم به یادآوری است که با توجّه به فقدان هرگونه پژوهشی راجع به این انجمن در منابع فارسی و یا انگلیسی، این بررسی عموماً با اتکاء به انتشارات خود این انجمن و یا مکالمات مسئولین آن تهیه گردیده است.
انجمن و فعالیت‌های آن
از آغاز تا شروع جنگ بینالملل اوّل
در خلال ماه‌های اوت و سپتامبر ۱۹۰۹ میلادی آقای سیدنی اسپراگ Sprague (اسکندر) یک بهائی امریکایی که نظامت مدرسهء پسرانه تربیت در طهران را به عهده داشت با کسب اجازه از مسئولین مدرسه عازم امریکا گردید که به مطالعهء آخرین اسلوب و متد ادارهء مدارس عمومی امریکا بپردازد. در
طول این سفر ایشان به ادای نطقهای متعددی در شهرهای مختلف امریکا در زمینه تجارب شخصی مربوط به زندگی در ایران و تماس با کودکان و دانشآموزان ایرانی و احتیاجات مربوطه پرداخت.۱
آقای اسپراگ در طول مسافرتهای خود در شیکاگو با میرزا احمد سهراب که ساکن واشنگتن بود ملاقات می‌نماید. در پی مذاکرات راجع به وضعیت مدرسه تربیت، سهراب پیشنهاد تشکیل انجمن به منظور انتقال جنبههای مثبت سیستم تعلیم و تربیتی امریکا به ایران را می‌نماید. در پس بازگشت سهراب به واشنگتن دی سی، وی چند تن از بهائیان امریکایی را به دفتر خویش دعوت نموده و بدین ترتیب هستهء اصلی این انجمن شکل میگیرد. سپس سهراب، به اتّفاقFred J. Woodward و Joseph H. Hannen (عکس بالا) مسئول تهیه نظامنامه آن انجمن شده و از خانمClaudia S. Coles و لوئیس گریگوری دعوت به همکاری مینمایند. سپس اوّلین جلسهء عمومی انجمن در روز ۸ ژانویه ۱۹۱۰ در محل Gareisse Studio در واشنگتن دی سی منعقد میگردد. در این جلسه تعداد کثیری از افراد صاحب نام و خیراندیش امریکایی همچون Charles Russell سفیر وقت امریکا در ایران حضور بهم میرسانند و بسیاری از روزنامهها صفحاتی را به این گردهمآیی اختصاص می‌دهند. خبر تأسیس این انجمن بعدها در برخی روزنامههای شرقی همچون چهره‌نما در مصر، حبل المتین در کلکته و تمدن و پلیس در ایران نیز منتشر میشود. انجمن اساسنامه خود را در اجلاسیهء عمومی به نظر و تصویب عموم شرکت کنندگان رسانیده و رسماً آغاز به کار می‌نماید. در عین حال انجمن اقدام به ارسال اساسنامه خود به تعدادی از شخصیتها و نهادهای مهم سیاسی و فرهنگی در نقاط مختلف همچون آقایH. H. Topakyan کنسول افتخاری ایران در نیویورک می‌نماید. اعضای انجمن متقبّل پرداخت مبلغی سالانه برای عضویت بودند که پس از کسر اندکی از آن برای هزینههای اداری مابقی برای پشتیبانی دانش آموزان مدرسهء تربیت ارسال میشد. با آغاز کار انجمن William Hoar به عنوان رئیس، Joseph Hannenبه عنوان دبیر کلّ و میرزا احمد سهراب به عنوان صندوقدار انتخاب میگردند.۲
تأسیس این انجمن مورد توجّه حضرت عبدالبهاء قرار گرفت و در چندین لوح خطاب به مسئولین آن به ستایش پرداخته اظهار امیدواری به موفقیت آن می‌فرمایند. این الواح در مجموعهای شامل ۸ صفحه بواسطهء سهراب به انگلیسی ترجمه و از طرف انجمن به صورت جزوهای انتشار مییابد. در یکی از این الواح که به نظر اولین لوح خطاب به هیئت مدیره میباشد، هیکل مبارک اظهار فرمودهاند که در صورت امکان اسم انجمن را به انجمن ارتباط ایران و امریک تغییر داده که در آینده امکان ورود به زمینههای مختلف تجارت، صنایع و تعلیم و تربیت وجود داشته باشد و از آن نتائج مادی و معنوی هر دو ظاهر گردد. در پایان این لوح آن انجمن را به عنوان “انجمن ارتباط شرق و غرب” یاد میکنند و پس از اظهار تفقد امر نمودند که هر ماه گزارشی از فعالیت‌های آن انجمن به ارض اقدس ارسال شود. در تعدادی دیگر از الواح تأکید به اهمیت مدارس تربیت و لزوم مساعدت آنها می‌فرمایند. در رابطه با ساختار اجرائی انجمن، هیکل مبارک توصیه به سازمان دادن آن در غرب اوّلاً با یک انجمن مشورتی منتخب اکثریت اعضاء و سپس هیئت مدیرهای بینالمللی بر اساس آن می‌فرمایند و موافقت می‌فرمایند که محافل شرق اقدام به انتخاب اعضائی برای آن هیئت مدیره نمایند. هیکل مبارک اشکالی در نبودن نام بهائی در نظامنامه نمیبینند و عضویت غیر بهائیان را بلا مانع دانسته بلکه قدمی فراتر برای رسیدن به اهداف عالیه انجمن میدانند.۳
فعالیت‌های انجمن
نظری عمومی به گزارش سالیانه مورخ ۳۱ مه ۱۹۱۱ گویای ابعاد فعالیت‌های این انجمن در طول یک سال و اندی است که از تأسیس آن گذشته بود. در این گزارش کمک و پشتیبانی مالی به مدارس تربیت دخترانه و پسرانه، تأسیس کتابخانهای در مدرسهء بهائیان آباده و مدرسه تربیت و انتصاب هیئت اجرائی در ایران با عضویت دکتر سوزان مودی به عنوان نماینده امریکا در انجمن جلب نظر می‌نماید. همچنین اقداماتی به منظور کمک به تجّار ایرانی برای گشایش راههای تجاری بین ایران و امریکا از قبیل ارسال کاتالوگهای کالاهای کشاورزی و صنعتی نیز به چشم میخورد. نمونهء جالب آن درخواست تعدادی از تجّار ایرانی است برای کسب اطلاعات مربوط به تلفن‌های امریکایی به منظور نصب در شهر اصفهان و همچنین ماشین تایپ به زبان فارسی. در هنگام تنظیم این گزارش این انجمن دارای ۶۴ عضو فعال بود اعم از خانواده‌ها، افراد و یا محافل روحانی در لیست اعضای این انجمن نام افراد و مؤسّسات ذیل جلب نظر میکند: خانمMay Maxwell، لوئیس گریگوری، لورا بارنی و لوآ گتسینگر و محافل روحانی پورتلند، فیلادلفیا، سیاتل، کنوشا و تعدادی دیگر. به علاوه ۱۹ عضو غیر رسمی نیز وجود داشتهاند. این انجمن در طول یک سال فعالیت خود مبلغ ۱۰۰۰ دلار برای کمک به دانش آموزان مدرسه تربیت چه بهائی و چه غیر بهائی و بصورت بورسهای تحصیلی (۱۸ دلار معادل ۱۸ تومان برای هر دانش آموز) ارسال داشته است.۴
ترجمهء فارسی گزارش مورد اشاره برای مجلس شورای ملّی نیز ارسال میگردد. لازم به یادآوری است که پیش از آن در ماه ژوئیه ۱۹۱۰ احمد سهراب نامهای به انضمام مشروحهای راجع به انجمن برای مجلس شورای ملّی ایران و وزارت امور خارجه ارسال میدارد و بدینوسیله خبر تأسیس آن را به اطلاع آن مقامات میرساند که متقابلاً مورد استقبال گرم وزارت امور خارجه قرار گرفته در جواب مشوقانه خویش مینویسند: “گاهی اوقات از مطالب سودمند و اقدامات خیرخواهانه آن انجمن محترم به وزارت خارجه اطلاع بدهند”.۵
نخستین کنفرانس سالیانه
از جمله موارد مذکور در نظامنامه انجمن انعقاد کنفرانسهای سالیانه در یکی از شهرهای ایالات متحده بود. در پیروی اجرای این بند اولین اجلاسیه این کنفرانس در روزهای ۱۷-۱۶ ژوئن سال ۱۹۱۱ در شهر واشنگتن دی سی انعقاد حاصل نمود. این کنفرانس شهرت و محبوبیّت خاصی برای انجمن از طریق درج مقالات متعدد در روزنامهها کسب نمود. این کنفرانس در تالار مجلل کتابخانهء ملّی امریکا که به نحوی شرقی و با مقداری فرشهای فاخر تزئین یافته بود آغاز گردید. در اطاق جانبی برای اول بار نمایشگاهی از روزنامهها و مجلات فارسی برپا گردیده بود. توسعهء نشریات به عنوان یک پدیدهء نوظهور که منعکس کنندهء جوّ آزاد دولت مشروطه بود و در کنار جزوات و نوشتجات انجمنها و نهضت‌های دوستداران صلح و نوشتجات بهائی جلب نظر مینمود. شخصیتهای شناخته شدهای در این کنفرانس ایراد خطابه نمودند. از آن جمله میرزا علیقلی خان نبیل‌الدوله که نطقی در رابطهء با سیستم تعلیم و تربیت نوین برای این کنفرانس ارسال نموده بود. وی در این خطابه ترسیم جالبی از نحوهء تعلیم احمد شاه چهارده ساله با اسلوب جدید تعلیم و تربیت پیشرفته غربی که ضامن ایجاد بینشی روشنفکرانه در شاه جوان در ادارهء امور مملکت در آتیه خواهد بود می‌نماید. احمد شاه در کنار چندین نوجوان دیگر که از طبقات معمولی اجتماع آن زمان بودند تحصیل می‌نموده است.۶
در کنار ناطقین صاحب نام غربی، حضور قدسیه خانم اشرف اولین بانوی ایرانی که در همان اوقات به منظور ادامهء تحصیل به امریکا آمده بود نیز بر اعتبار این کنفرانس بسی افزود. ایشان که تربیت شدهء مدرسهء امریکاییها در طهران بودند و در تعلیم و تدریس دختران و بانوان در ایران بسیار فعال، برحسب توصیهء خانم دکتر مودی (عکس بالا) برای ادامهء تحصیلات به امریکا عزیمت مینمایند. دکتر سوزان مودی عریضهای به حضور حضرت عبدالبهاء تقدیم میکند در جواب می‌فرمایند:
” قدسیه را هرچه زودتر بفرستید برود امریکا تحصیل کند و برگردد و به مجاهدت در امر ترقّی نسوان مشغول شود“.۷ بعدها حضرت عبدالبهاء راجع به علّت ارسال قدسیه خانم به امریکا می‌فرمایند:
“حریّت نساء یک رکن از ارکان امرالله است لهذا من ورقهء مبارکه روحا را به پاریس و لندره فرستادم و امهالله زینت و قدسیه را به امریکا تا دستورالعملی از برای نساء شرق گردد، هرچند در ایران نظر به شدّت تعصب اهالی، نساء حریّت تام نیافتهاند…“
(زینت خانم همسر دکتر ضیاء مبسوط بغدادی بود).۸
در حاشیه این مطلب نحوهء مسافرت و خروج خانم اشرف از ایران جلب نظر می‌نماید. چون در آن زمان دولت اجازهء خروج بانوان از کشور را تنها به بانوان همراه با همسر و یا برادر خویش با قید در گذرنامهءء آنان میداد از این‌رو ایشان به عنوان خواهر جناب لطفالله حکیم توانستند از ایران خارج شوند.۹
موضوع نطق خانم اشرف راجع به گشایش عصر جدید در وضعیت بانوان ایران و موفقیت‌های بینظیری که در آتیه در زمینههای تعلیم و تربیت بدان دست خواهند یافت بود. این نطق با تسلّط استثنائی ایشان به زبان انگلیسی ارائه گردید.۱۰
از جمله پیشنهادات مصوّب این کنفرانس برقراری مناسبات دیپلماتیک بین ایران، چین و ژاپن بود.۱۱ اگر چه پیگیری این خواسته انجمن هرگز اعمال نگردید ولی چندین سال بعد در اوائل دههء ۱۹۲۰ میلادی اعلانی در بخش فارسی نشریه چینی زبان بهائیان ساکن شانگهای به چشم میخورد که روشنگر یکی از اقدامات بهائیان ایرانی تبار آن دیار به منظور برقراری ارتباط بین ایران و چین میباشد. در این مقاله میخوانیم که: “ترویج معارف جدیده و تأسیس ترتیبات نافعه در همه جای عالم عموماً و در ایران خصوصاً بقدر امکان فریضهء ما میباشد برای انجام این مقصد بعد از حصول اجازه مبارک و مشورتهای مفصل به تألیف کتابی قیام نمودیم به اسم معرفی تجارت و صنعت ایرانیان که سبب بزرگ برای مرتبط کردن ایرانیان به ترتیبات لازمه عالم و افتتاح باب الفت با دیگران تواند شد…”.۱۲
به احتمال زیاد نظر بهائیان ایرانی شانگهای منعطف به ترجمهء این مجموعه بعدها به زبان چینی بوده است.
از جمله دست‌آوردهای کنفرانس سالانهء مزبور برقراری “کمپانیه شرق ایران” که به همت چهارده تن از تجّار تبریز با صدور ۱۹۰۰ سهم و هریک به مبلغ ۱۰ تومان در تابستان ۱۹۱۱ تأسیس گردید. اهداف این شرکت ورود کالاهای مورد نیاز عمومی همچون ماشین آلات بافندگی و ریسندگی، پمپهای آب و آلات و ادوات زراعت جدید و آبکشی بود.۱۳
رهنمودهای حضرت عبدالبهاء
در لوحی که حضرت عبدالبهاء از پاریس در پاسخ مؤسّسین این شرکت صادر می‌فرمایند طرح واضحی از اهداف مهمّی ترسیم شده که بایستی سرمشق هر مؤسّسهء انتفاعی که به قصد مساعدت ایران و ایرانیان تأسیس شده باشد.
” الحمدالله در نزد عموم مسلّم و معلوم شد که احبّاء با حزبی از احزاب نزاع و جدال ندارند و خانهای خراب نکردند بلکه به عموم محبّت دارند و نهایت آرزوی ایشان ترقّی ایران و ایرانیان است ولی بدون حرب و جدال. زیرا جنگ و جدال بنیهء ایران را ضعیف می‌نماید و چون بنیه ضعیف گردد هر روز مرضی عارض میشود پس باید کاری کرد که بنیه قوی شود و بنیه ایران به ترویج تجارت و تزئید صناعت و توسیع زراعت و تدریس علوم نافعه و صداقت و امانت و عدالت در امور حاصل شود. ما به ترویج علوم عصریه مفیده و ترقیّات جدیده که منتّج قوّت بنیه است مشغولیم…“۱۴
در همان اوقات به منظور تسهیل امور تجاری و واردات و صادرات کالا، شرکتی به نام “شرکت نافعه” به همّت بهائیان عشقآباد تأسیس گردید تا موجبات کمک به تجّار ایرانی را فراهم آورد.۱۵
دوّمین کنفرانس سالانهء انجمن ارتباط شرق و غرب به خاطر حضور حضرت عبدالبهاء و ارائه خطابهای در آن، از اهمیت و توجّه بخصوصی برخوردار گردید. این کنفرانس در روزهای ۱۸ الی ۲۰ آوریل ۱۹۱۲ در تالار کتابخانهء ملّی در واشنگتن دی سی برگزار گردید.
حضرت عبدالبهاء حوالی ساعت یک بعد از ظهر روز شنبه ۲۰ آپریل ۱۹۱۲ وارد ایستگاه قطار در شهر واشنگتن دی سی شده و عصر همان روز اقدام به ادای خطابه در کنفرانس سالانهء انجمن می‌فرمایند. در لحظهء ورود آن حضرت به سالن اجتماعات متجاوز از ۷۰۰ نفر شرکت کنندگان به رسم احترام از محل خویش قیام نموده تا آنکه امر به جلوس می‌فرمایند. هیکل مبارک به علّت خستگی مفرط پس از ادای خطابه محل کنفرانس را به قصد منزل خانم پارسنز که محل اقامت ایشان بود ترک می‌فرمایند. حضرت عبدالبهاء ضمن اظهار سرور از حضور در این مجلس و اظهار خرسندی از امر اتحاد شرق و غرب، می‌فرمایند که برقراری ارتباط تام و تمام عیار میان ملل ایران و امریکا به نفع طرفین بوده و هر دو کشور میتوانند نه تنها در امور تجاری و ترقیّات مادی بلکه از حیث مدنیّت روحانیه نیز به یکدیگر معاونت نمایند. ایشان تأکید بر ضرورت تعاون و تعاضد بین ممالک نموده و اظهار امیدواری فرمودند که پیشرفت و ترقیّات مادی امریکا در ایران و مدنیّت روحانیه ایران در امریکا نفوذ نمایند، سپس اشاره به ظهور حضرت بهاءالله در ۶۰ سال پیش از آن نموده که آن حضرت بنیانگذار اساس محبت بین ملل شرق و غرب و رافع اعلام صلح عمومی و وحدت عالم انسانی بودند.
همچنین حضرت عبدالبهاء در این نطق اشاره به مسجونیت خویش نموده و در این موقعیت از جمعیت “اتّحاد و ترقّی” ترکیه که سبب آزادی ایشان گردیده بود رسماً تقدیر و برای آن طلب تأیید می‌فرمایند. سرانجام با مناجاتی که بخشی از آن ذیلاً درج میگردد خطابه خویش را پایان میبخشند.
“خداوندا، آمرزگارا، این مجمع را تأیید کن و توفیق بخش تا عالم را به نور اتّحاد روشن نماید، شرق و غرب را به پرتو محبت و نور اتّفاق منوّر کند…“۱۶
بیانات حضرت عبدالبهاء بواسطهء دکتر امینالله فرید، به غیر از مناجات آخر، به انگلیسی ترجمه گردید.
نمونهء درخواست‌های بهائیان از انجمن
انجمن ارتباط شرق و غرب در طول حیات خود محلّ ارجاع درخواست‌های متنوعی از جانب بهائیان شرق قرار گرفت. از جمله عباسعلی بات کشمیری ساکن برمه که بعدها مترجم زبردست بسیاری از آثار بهائی به زبان اردو شد در درخواستی که به تاریخ ۲۸ مه ۱۹۱۴ برای انجمن ارسال می‌نماید خواستار کمک و پشتیبانی مالی برای مدرسهای در یکی از روستاهای نزدیک رنگون به نام Deedanow که اکثر ساکنین آن بهائی بودند می‌نماید. منشی انجمن این درخواست را برای کسب تکلیف به حضور حضرت عبدالبهاء تقدیم می‌نماید.۱۷
همچنین در سال ۱۹۱۹، جناب ن. ر. وکیل یکی از حامیان فعّال انجمن از هند پیشنهاد می‌نماید برای کمک به بازماندگان شهدای ایران، در امریکا پول جمع‌آوری گردد. این مسئله مورد موافقت حضرت عبدالبهاء قرار میگیرد ولی هیکل مبارک در دستورالعملی که بواسطهء حضرت شوقی ربانی برای منشی انجمن ارسال میشود امر فرمودند که این امر به صورت خصوصی و با تقاضا از تعدادی از بهائیان مخلص امریکائی صورت بگیرد که باعث سوء تفاهم در بین غیر بهائیان امریکائی نشود.۱۸
نمونهء دیگر این قبیل درخواستها، تفاضای میرزا یوسف خان وحید کشفی (لسان حضور) از انجمن در طی نامهای به زبان انگلیسی برای یافتن کار تدریس زبانهای شرقی در دانشگاه و یا خدمات حسابداری و تسهیل عزیمت و اسکان وی به امریکا بود. در صورت فقدان موقعیت کاری برای ایشان، خواستار سکونت در امریکا از طریق پناهندگی بوده و شائق به ارائه خدمت به جامعه بهائیان و فعّالیتهای تبلیغی بوده است. لازم به یادآوی است که جناب وحید کشفی که احاطه به زبان انگلیسی داشتند، در سالهای اولیه قرن بیستم، مقارن ایام اقامت جناب ابوالفضائل، به مدت دو سال در امریکا زندگی کردند.۱۹
یکی از اقداماتی که انجمن مستقیماً نظارت آن را در سالهای ۱۴-۱۹۱۳ میلادی به عهده گرفت تدوین دادخواستی بود که به امضای ۵۱۰ تن از امریکائیان رسیده بود. در این دادخواست که خطاب به احمد شاه و نایبالسلطنه، ناصرالملک (قره گوزلو) بود، انجمن خواستار رسیدگی و عطف توجّه پادشاه به وضعیت دو بانوی بهائی امریکائی لیلیان کپس و دکتر سارا کلاک بود. در اوائل سال ۱۹۱۳ دو فرد مسلح در نیمه شبی به قصد سرقت وارد منزل ایشان شده و پس از ضرب و شتم و ربودن اشیای گرانبها از محل گریخته بودند. متأسفانه دولت ایران چنان که شایسته بود اقدام مؤثری برای جبران خسارات وارده نکرد. پیشنهاد تدوین چنین دادخواستی از سوی لوئیس گریگوری تقدیم حضرت عبدالبهاء گردید. آن حضرت، در پاسخ در لوحی به تاریخ ۲۸ جولای ۱۹۱۳ از رملهء مصر مسایل مهمی که باید در این شکایت بیاید مطرح می‌فرمایند که محتوای دادخواست این افراد باید آن باشد که صرفاً به منظور خدمت به ایران و ایرانیان به طهران آمدهاند و متحمّل تمامی این زحمات و مخارج هنگفت شدهاند. حال به جای برخوردی مهرآمیز از جانب ایرانیان معرض این بیعدالتی و ظلم قرار گرفتهاند. اگر دولت به دنبال متخلفین و مجازات آنها نرود یا لا اقل جبران خسارت اشیاء دزدیده شده را نکند، بیشک این قبیل اعمال غیر قانونی ازدیاد خواهد یافت و حقوق اتباع بیگانه پایمال خواهد شد و این فی النفسه ضربه به حال ایرانیان است.۲۰ از جمله اقدامات دیگر انجمن درج مقالاتی در روزنامههای انگلیسی زبان به منظور دفاع از حقوق مسلوبه مردم ایران در قبال کشمکشهای دو قدرت انگلیس و روسیه و تنویر اذهان عمومی غرب به قبول، شناخت و حمایت از امر استقلال ایران بود.
برای مثال در نامهای به سردبیر روزنامه New York Tribune دبیر کلّ انجمن با درج اعلامیهای رسمی از جانب انجمن به تاریخ ۲۹ دسامبر ۱۹۱۱ خواستار انصراف روسیه از حمله و اشغال نظامی ایران میگردد. در همین بیانیه اعلان تأسیس صندوقی به منظور کمک و اعانه به بازماندگان قربانیان مقتول اشغال و تهاجم نظامی روسیه درج میگردد.۲۱
عملکرد و سرنوشت انجمن
پس از آغاز جنگ بینالملل اوّل
در نامهای به تاریخ ۱۷ ژانویه ۱۹۱۴ جوزف هنن ضمن اظهار آنکه وی یک تنه و تنها مشغول به پیشبرد وظائف انجمن به وجه احسن بوده اذعان به فقدان مشارکت جدّی سایر مسئولین و حتّی استعفای برخی از آنها می‌نماید.۲۲
جنگ بینالملل اوّل و محدود شدن مکاتبات و روابط مالی و بانکی با ایران، تأثیر منفی شدیدی بر فعّالیّتهای این انجمن ببار آورد. وضعیت بد اقتصادی امریکا در طول سالیان جنگ که تأثیر در تعهدات مالی در قبال دانش آموزان مدارس تربیت داشت، چالش عظیمی در قبال فعّالیّتهای این انجمن بود. با این حال در آن دوران، ارسال این بورسهای تحصیلی به همّت علیقلی خان نبیل‌الدوله و با استفاده از تسهیلات بانکی از طریق بانکی در نیویورک و بانک شاهنشاهی در ایران امکان پذیر گردید.۲۳
در عین حال با عزیمت میرزا احمد سهراب به ارض اقدس این انجمن یکی از بنیانگذاران خود را که نقش مهمی در شناسائی آن در بین بهائیان و غیر بهائیان امریکائی داشت از دست داده بود. جوزف هنن بعدها در مارس ۱۹۱۹ با دریافت خبر باز گشت سهراب به امریکا اظهار امیدواری نموده که شور و نشاطی جدید در احیای فعالیت‌های انجمن برانگیزد.۲۴
در عین حال آغاز جنبشی فراگیر در قلب جامعهء بهائی امریکا به منظور جمع‌آوری اعانات برای ساختمان مشرق الاذکار امریکا که هدف آن جمع‌آوری ۲۰۰٫۰۰۰ دلار تا نوامبر ۱۹۱۷، یعنی مقارن یکصدمین سال میلاد حضرت بهاءالله بود موجد نقطه عطفی در فعّالیّتهای جوامع بهائی برای جلب اعانات در آن زمان گردید و لا جرم مانعی برای مصرف نمودن منابع مالی جامعه در مسیر اهداف انجمن اتحاد شرق و غرب شد.۲۵
اختلاف عقیده بعضی از افراد صاحب نفوذ با اسلوب کار و روش اجرائی انجمن و نه اهداف آن، این هیئت را از پشتیبانی مطلوب برای نیل به اهداف عالیه محروم میکرد. مخالفت علیقلی خان نبیل‌الدوله کاردار سفارت ایران در واشنگتن از آنجمله است. البتّه علت اصلی مخالفت وی نحوهء جمع‌آوری پول و اعانه برای قحطی زدگان و دانش آموزان بیبضاعت ایرانی بود که میتوانست به صورت نوعی گدائی از غربیان تلقی گردد و نهایتاً از عزت و احترام ایران در انظار غربیان بکاهد. زیرا سعی و روش علیقلی خان در سالهای خدمت در سفارت ایران و در طول تمامی فعالیت‌های دیپلماتیک او بر کسب احترام برای ایران و ایرانیان بود.۲۶ لازم به یادآوری است که علیرغم این اختلاف نظر، وی هیچگونه سدّی در مسیر فعّالیّتهای انجمن ایجاد ننمود و در مواقع ضروری اقدامات لازم از جمله تسهیلات بانکی که ذکر آن از پیش رفت را نیز برای انجمن در طول سالهای بحرانی جنگ بینۭالملل اوّل ایجاد نمود. همچنین در سفر خویش به وطن، بورسهای تحصیلی جمع‌آوری شده را شخصاً بدست خانم سوزان مودی در طهران رسانید. در عین حال ایشان با ارسال خطابه و یا ادای حضوری آن در کنفرانسهای سالانه انجمن، برعزت و احترام آن افزود.
قطع ناگهانی مکاتبات در طول مدت اکتبر ۱۹۱۷ تا مارس ۱۹۱۹ بین جوزف هنن و خانم دکتر مودی که تنها مجرای اداری و اجرائی توزیع بورسیههای تحصیلی به دانش آموزان ایرانی بود باعث بیخبری از سرنوشت اعانات و موجد تعلل و سستی در بین تعدادی از اعضای انجمن گردید.۲۷
ترکیبی از عوامل و موقعیتهائی که در بالا ذکر گردید در طول سالهای پس از آغاز جنگ بینالملل اوّل و تا درگذشت ناگهانی جوزف هنن (۲۷ ژانویه ۱۹۲۰) که دبیر کلّ و تنها عضو فعّال هیئت مدیره انجمن در امریکا بود باعث گردید که شمع فعّالیّتهای انجمن به آهستگی رو به خاموشی رود و اهداف والائی که مطمح نظر مؤسّسین آن و مورد عنایت حضرت عبدالبهاء بود به ظهور و بروز نرسد. جوزف هنن با دقّت و ممارست قابل ستایشی امور انجمن را یک تنه در امریکا و از طریق مکاتبات منظم و مرتب با خانم دکتر سوزان مودی ادامه داد، ترتیبات لازمه را برای ارسال بورسهای تحصیلی فراهم نمود و برای جلب توجّه بهائیان امریکائی به پشتیبانی و حمایت این انجمن تا واپسین لحظات حیات خویش تلاش نمود. جوزف هنن که از ارکان جامعه بهائیان واشنکتن دی سی بود، در زمان اقامت جناب ابوالفضائل در امریکا به اتّفاق همسر و خانواده خود (Knoblod Family) مؤمن به دیانت بهائی گردید و به عنوان یکی از اعضای متعهد و توانای محفل آن شهر سعی وافر بر برقراری اتحاد و اتّفاق بین نژاد سیاه و سفید داشت. وی در روز ۲۷ ژانویه ۱۹۲۰ در اثر برخورد با اتومبیلی جان سپرد و به درخواست بازماندگانش تابوت او بر دوش نمایندگان این هر دو نژاد متحداً حمل گردید.۲۸
حدود دوماه پس از درگذشت جوزف هنن، حضرت عبدالبهاء در لوحی به تاریخ ۲۷ مارس ۱۹۲۰ خطاب به میرزا احمد سهراب، اشاره به سابقهء کمکهای مالی بهائیان امریکا به مدرسه تربیت فرموده و متذکر میگردند که اگر اعاناتی از طریق کانونشن سالیانه مشرق الاذکار جمع‌آوری و به همین منظور به ایران فرستاده شود بسیار مقبول نظر مبارک خواهد بود. متن این لوح در یکی از جلسات کانونشن در نیویورک قرائت گردید و احباء مجتمع صندوقی را به یادگار جناب جوزف هنن تأسیس نمودند تا به پاس خدمات وی اعانات جمع‌آوری شده تقدیم مدرسه تربیت در ایران گردد.۲۹
در خاتمه بایستی خاطر نشان نمود که این انجمن یکی از اوّلین مؤسّسات عام المنفعه است که به منظور خدمت به ایران و ایرانیان و فارغ از هرگونه مقاصد و نیّات تبشیری تأسیس گردید و مشارکت تام در کمک به ملهوفین و قحطی زدگان و دانش آموزان محتاج و بیماران ایرانی از هر طبقه و قشر اجتماعی و طیف مذهبی را سرلوحهء فعّالیّتهای خود قرار داد. علیرغم اهداف والای مؤسّسین آن، بخاطر موانع موجود انجمن نتوانست به بسیاری از آنها دست یابد ولی امروز پس از گذشت متجاوز از یکصد سال از تولد آن هنوز نمونهء ممتاز و شاخصی از عشق و تعلق بهائیان غیر ایرانی به امر خدمت به ایران و ایرانیان محسوب میگردد.
یادداشتها
۱- Persian–American Educational Society incorporated. Statement , Constitution and By – laws, Washington D.C. 1910 . PP. 1-12.
۲- Persian – American Educational Society. Monthly Bulletin. vol. 1. no 1. Washington D.C. Oct. 1911. 1- 16.
۳- Persian – American Educational Society Tablets of Abdul-Baha Received by the Persian–American Educational Society and the Orient – Occident unity. Translated by Mirza Ahmad Sohrab, Washington D.C. n.d. pp. 1 – ۸.
۴- Persian American Educational Society secretary’s Report (Annual conference June 16-17 1911 (Washington D. C. 1911 /pp. 1- 15).
۵- علی موجانی، گزیده اسناد روابط ایران و امریکا، ۱۹۹۷، مؤسّسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ص۱۷.
۶- مآخذ ۲، صص۱۶-۱.
۷- مجلهء آهنگ بدیع، ساعتی در مصاحبت بانوی دانشمندی که به امر حضرت عبدالبهاء مدارج عالی تحصیلی را طیّ نموده است، سال ۲۲، شماره ۱۰، دی ماه ۱۳۴۶، ص۴۱۲.
۸- احمد یزدانی، سدّ منیع مرتفع شد، آهنگ بدیع، سال ۱۰، شماره ۲ و ۳، اردیبهشت- خرداد ۱۳۳۴، ص۱۱.
۹- I love to talk about when and why and what to do, says Ghodseh F. Ashraf Interview with Washington Ttimes/ June 15 /1911 p.8.
۱۰- مآخذ ۲، ص۱۳.
۱۱- مآخذ ۲، ص۲۲۷.
۱۲- آهنگ بدیع، اسناد و مدارک، سال ۲۳، شماره ۷ و ۸، مهر و آبان ۱۳۴۷، ص۲۲۷.
۱۳- مآخذ ۲، صص ۱۵ – ۱۴.
۱۴- نجم باختر، کمپانی تجارت شرق و لوح حضرت عبدالبهاء در این باب، جلد ۳، شماره ۱، ۲۱ مارچ ۱۹۱۲، صص۵-۴.
۱۵- آرشیو محفل ملّی ایالات متحده، اعلان شرکت نافعه موجود در “مجموعه اسناد و مکاتبات جوزف هنن”.
۱۶- حضرت عبدالبهاء، خطابات حضرت عبدالبهاء در سفر امریکا و کانادا، جلد ۲، مؤسّسه مطبوعات امری، طهران، ۱۹۷۱-۱۹۷۰، صص۳۳-۳۰ همچنین برای وقایع آن روز رجوع فرمائید به:
Joseph Hannen, Abdul-Baha in Washington D.C. Star of the West vol. III, no 3 April 28. 1912, p.6
۱۷– عریضه تقدیمی به حضور حضرت عبدالبهاء مورخ ۲۱ ژوئیه ۱۹۱۴ به امضای جوزف هننن موجود در “مجموعه اسناد و مدارک جوزف هنن” در آرشیو محفل روحانی ملّی امریکا.
۱۸- نامهء جوزف هنن به جناب وکیل مورخ ۲۴ نوامبر ۱۹۱۹، مجموعهء اسناد و مدارک جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملّی امریکا.
۱۹- نامهء میرزا یوسف خان وحید کشفی به زبان انگلیسی و به تاریخ ۱۲ سپتامبر ۱۹۱۱ از ارومیه، مجموعهء اسناد و مدارک جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملّی امریکا.
۲۰- رجوع فرمائید به لوح حضرت عبدالبهاء ترجمهء میرزا احمد سهراب به تاریخ ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۳ از رمله و همچنین به متن این دادخواست به زبان انگلیسی به تاریخ ۱۷ ژانویه ۱۹۱۴ موجود در دو مجموعهء اسناد و مدارک جوزف هنن.
۲۱- Joseph H. Hannen, On the Persian Frontier Conditions as seen by P. A. E. S, New York Daily Tribune, Jan. 2 .1912, p. 6.
۲۲- نامهء جوزف هنن به دکتر سوزان مودی، ۱۷ ژانویه ۱۹۱۵، مجموعهء اسناد و مدارک جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملّی امریکا.
۲۳- نامهء جوزف هنن به دکتر سوزان مودی مورخ ۲۸ ژانویه ۱۹۱۵، مجموعهء اسناد مدار ک جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملی امریکا.
۲۴- نامهء جوزف هنن به دکتر سوزان مودی، ۱۱ مارس ۱۹۱۹، مجموعهء اسناد و مدارک جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملّی امریکا.
۲۵- نامهء جوزف هنن به دکتر سوزان مودی، ۵ ژوئن ۱۹۱۶، مجموعهء اسناد و مدارک، جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملی امریکا.
۲۶- برای مثال رجوع فرمائید به نامههای علیقلی خان به وزارت امور خارجه ایران مندرج در: علی موجانی، گزیده اسناد ورابط ایران و امریکا، صص۲۲۶-۲۲۵ و همچنین صص۲۴۶-۲۴۵.
۲۷- نامهء جورف هنن به دکتر سوزان مودی، ۱۱ مارس ۱۹۱۹، مجموعهء اسناد جوزف هنن، آرشیو محفل روحانی ملی امریکا.
۲۸- Charles Mason Remey, Joseph H. Hannen Obituary, Star of the West, vol . 10. no 19, March 2 . 1920, pp. 345 – ۳۴۶
۲۹- Recent Tablets From Abdul -Baha to Mirza Ahmad Sohrab, Star of the West / vol. 11, no. 5 June 5. 1920 , p. 87.