شاهین

 از ایقان تا ایقان

اصولا جهت بررسی هر اثر خاصی باید شاخصه های کلی آن را آنگونه که شایستهء بررسی چنین اثری می باشد، مطمح نظر قرار داد. از این حیث و به جهت تبیین آثاری که نویسنده یا نویسندگان آنها ادعای ارتباط با نیروهایی فراطبیعی را دارند، شایسته می باشد که شیوه ای منصفانه و چند بعد نگرانه را با ذکر طرق خاص بررسی آن مورد نظر قرار داد.

کتاب ایقان نیز یکی از کتبیست که از یک طرف در میان بشر ایجاد گشته است و از طرف دیگر و به ادعای صاحب اثر آن، ریشه ای الهی در بطن خود دوانیده است. همانگونه که شوقی افندی در مورد شیوه‎ی ادبی و اهمّیت آن چنین می‌گوید: "«… این منشور جلیل، نمونه‌ای کامل از منشآت نثر پارسی است که دارای سبکی بدیع و لحنی مهیمن و منیع و از لحاظ استحکامِ بیان و قوّتِ برهان، بی نظیر و در فصاحت و بلاغت بی‌بدیل و مثیل است… و در بین آثار و صحف بهائی پس از کتاب مستطاب اقدس، اعظم و اشرف از کل محسوب است."  لذا در این مختصر به تبیین نقش و جایگاه این کتاب خاص، از دو نگاه بیرونی و درونی خواهیم پرداخت و در نهایت به این سمت حرکت خواهیم نمود که ایقان را هم به عنوان راهی به سوی کسب ایقان و هم تحت لوای معرفی خود به عنوان ایقانی ذاتی و ریشه ای، و به بیان دیگر ذات وریشهء ایقان به تحلیل و تبیین بنشینیم. گر چه توجه به قسمت های دیگر این کتاب خاص(۱) می تواند وقایع گسترده تری را به مخاطب معرفی نماید، اما آنچه که در این مقاله سعی به بررسی آن شده است، نگاهی جدید و به خصوص از بیرون و با رعایت اصل عینیت به آن می باشد. در تمام این مقاله سعی خواهیم کرد تا جانب انصاف را رعایت نموده و ایقان را آنگونه که شایسته و بایستهء نگاهی بیرونی می باشد به مخاطب معرفی نمائیم. مسلما بررسی مندرجات این اثر خاص، که به گونه های مختلف و به سبک های گونه گون انجام و اجرا شده است، جز تحلیل و معرفی درونی محتویات آن، کار خاص دیگری را انجام نمی دهند(۲) اما در این مختصر هدف بر آن است تا ضمن نگاهی از بیرون و به درون، شاخصه های اصلی ادعاهای خود را نیز مورد بررسی قرار دهیم.

در ابتدا نگاهی به شرایط و اوضاع جانبی این اثر خاص خواهیم انداخت، سپس تاریخچهء مختصری از آن را بیان نموده و در مرحلهء بعد به سراغ دیدگاه اصلی خود که همان نگاهی برون دینی می باشد، خواهیم رفت.

ایقان از آثار بهاءالله شارع دیانت بهائی است. این کتاب در اواخر دوره اقامت در بغداد و در مدت دو روز و دو شب صادر گردیده است(۱۲۷۸هـ.ق. مطابق با ۱۸۶۲ میلادی). به اعتقاد بهائیان این کتاب نیز مانند دیگر آثار بهالله وحی منزل از خداوند بر او بوده‌است. این کتاب در جواب سوالات حاجی میرزا سیّد محمّد خال اکبر، دائی سید علی محمد باب نگاشته شده‌است. کتاب ایقان در مورد بیان اسرار کتب آسمانی ادیان قبل وتوضیح معانی بشارت‌های آنها در مورد علامت‌های ظهور منجی از قبیل: معنای قیامت، تاریک شدن خورشید، سقوط ستارگان و دیگر علامت‌ها می‌باشد. این کتاب به زبان فارسی نوشته ش�ه‌است.

هنگامی که خال اکبر، دایی سید علی محمد باب به بغداد رفته بود، خبر حضور او در آنجا به بهاءالله رسید. بهاءالله که خودش نیز در بغداد بوده‌است او را نزد خود دعوت کرد. خال اکبر نزد او رفت و پس از شنیدن سخنان بهاءالله، در پایان مجلس از او خواست تا در باره‎ی حقیقت رسالت باب توضیح بدهد؛ زیرا به اعتقاد وی خواهر زاده‌اش (باب) برخی از احادیث را که درباره‎ی ظهور قائم موعود وجود داشت، تحقّق نبخشیده‌است. بهاءالله نیز از او خواست تا به منزل برود و پس از تفکر، مطالبی را که موجب تعجّب و تحیّر او گشته و نیز احادیث مذکور را نزد او (بهاءالله) بیاورد. خال اکبر چنین کرد و فردای آن روز مطالب را برای بهاءالله برد. بهاءالله در پاسخ به سؤالات وی، کتاب ایقان را طیّ دو روز و دو شب و متجاوز از دویست صفحه نگاشت. این کتاب ابتدا به رساله‎ی خال معروف بوده‌است. نسخه‎ی اصلی کتاب ایقان به خطّ عبدالبهاء، فرزند بهاءالله، نوشته شده‌است. این نسخه سالهای زیادی در خانواده‎ی خال اکبر باقی ماند تا اینکه نهایتاً به دست شوقی افندی، نوه‎ی عبدالبهاء رسید و در دارالآثار بین المللی بهائی، بر فراز کوه کرمل در حیفا قرار گرفت.(۳)

حال بر مبنای آنچه که تا اینجا ذکر گردید، و اهمییت این اثر را به گونه ای بر ما روشن ساخت، لازم می آید تا نفس وجود و حضور ایقان را مورد بررسی قرار دهیم. ایقان در لغت به معنای : بی گمان شدن ، باور کردن . ۲ – (اِمص .) باور، یقین (۴) آمده است. اصولا نوع بشر در فرایندی که از آن تحت عنوان جستجوی حقیقت نام برده می شود، و در دوره های گوناگون و ظهورات مختلفه، مسیری رو به رشد را طی می نماید. منظور از رشد، توجه به شاخصه هایی همچون توسعهء انسانی و … می باشد که در طول زندگانی بشر بهبود یافته و شاکله ای جدید را پیدا کرده اند.

اگر در نظر آوریم که بشر تا پیش از  حضور در قرون معاصر و گذار از عصر روشنگری و وقوع انقلابات فکری و عملی، و بنا نهادن بستری جدید جهت معرفی جامعهء جدید جهانی، در فضایی به سر می برد که خود را آمادهء پذیرش دنیای امروزین می نمود، می توان حرکت او را جهت وصول به حقیقت کلی زندگانی در محوری جالب به نمایش در آورد.

در دورهء ظهورات پیشین، آنچه که ملاک نظر واقع می شد و در اینجا از آن تحت عنوان مرحلهء "ایمان" بشر نام می بریم، آن است که نوع انسان در عرصه های پایه ای تفکر همچون فلسفهء یونانی، علوم اسلامی و… به درجات بسیار بالایی دست پیدا نمود، اما از آن حیث که تمامی این اتفاقات خاصیت و خصلت همه گیر شدن و فراگیر شدن را دارا نبود، لذا آدمی هیچگاه نمی توانست خود را از مرحلهء ایمان به سر منزل ایقان برساند. در حالیکه با ظهور موعود و معرفی مظهر ظهور کلی الهی، این انتظار به سر آمده و اینک بشر می توانست در دنیایی که خصلت یکی شدنش غیر قابل اجتناب بوده و آموزه های مذهبی و به خصوص علمی اش همه گیر و فراگیر شده بود، تجربه ای جدید را تجربه نماید! تجربه ای که از آن تحت عنوان "ایقان" نوع انسان نام می بریم و شروع و شیوع آن را توامان با شروع وشیوع کتاب "ایقان" می دانیم.

کتاب ایقان، نوید دهندهء مرحلهء جدیدی از تاریخ بشریت بود، کتابی که اگر چه در رفع شبهات و در بیان نغمات ادیان پیشین و در خلال صفحاتی چند به نگارش در آمده است، ولیکن خود از چیزی سخن می گوید که تا پیش از آن امکان حصول آن نبود. صریح تر باید گفت که ایقان از آغاز دوره ای سخن می راند که عقل آدمی ظرفیت درک و فهم تشبیهات مندرجه در آثار خاص پیشین را که در طول تاریخ جز در سایهء خرافات و ساده انگاری قابل تفسیر و تعریف نبود، پیدا نموده است و عجب آنکه این ایقان(۵) پیش از آن ایقان(۶) و به بیان دیگر، پس از آن ایقان(۷) و در قالب بهترین عبارت، همزمان با آن ایقان(۸) پدید آمد و این پدید آمدن نه به معنای پدید آمدن عناصر و گزاره هایی صرفاً مادّی که به مفهوم ایجاد نظام فکری و اعتقادی جدید در جریان سیر حرکتی اندیشه و عمل در تاریخ بشریت می باشد. حرکتی که ایمان را در طی قرن ها پشت سر نهاد تا زمینهء پذیرش و وصول به ایقان را در خود پدید آورد.

از این حیث است که نزول کتاب ایقان، بستری جهت معرفی برنامهء حرکتی بشر به سوی وصول به ایقان را فراهم نماید. از این حیث، ایقان را باید در لوای ایمان و ایقان به آموزه های اصیل، ریشه ای و به روزِ بهاءالله بر شمرد که رسالتش، نشان دادن مسیری از برای تقرّب به معنای امروزین "حقیقت" که همان ایقان می باشد، دانست. و اگر تاکید بیش از حدّ آن بر استفادهء از احادیث و روایات اسلامی می باشد(۹) از این حیث است که نزدیکترین زبان جستجوی حقیقت را که تا پیش از این به جریان مذهبی به دیانت اسلام تعلّق داشت، به یاد آورده و متحرّیان ایقانش را به تقابل با زبانی جدید و در زمانی جدید وا دارد.

پس بر مبنای آنچه که ادّعا شد، "ایقان" حرکتی عمومی و فرایندی جهت دار با گرایش وصول به حقیقت در عصری تازه را نوید می دهد که این حقیقت را می توان تحت عنوان کلّی " ایقان" نسبت به مظهر ظهور جدید، یعنی بهاء اللّه رهگیری نمود، و به عبارتی دیگر، حرکتی که از آغاز تولّد بشر و تا امروز در جریان بود، در دورهء کنونی، و بر مبنای کشف رموز و شبهات موجود در آثار پیشین که با رشد قوای فاهمه و مدرکهء نوع بشر، قابلیّت تبیین و تفسیر را پیدا نمود، وارد مرحلهء جدیدی از تاریخ گشت، که بشر را به این یقین و باور می رساند که : امروز، روز یکی شدن قوای عثیره و اصیلهء جهانی، روز وحدت وجودی و وجود متّحد ضمیر این عالم و روز اتحاد نظام جهانی انسانی، در سایهء ایقان به ظهور بهاءالله می باشد که از آن ایقان(۱۰) شروع شده و با تقرّب به این ایقان(۱۱) به نقطهء اوج و کمالی خود در این عصر خواهد رسید. در چنین دوره ای می باشد که عمیق ترین جستجوی بشری را می توان در قالب چند کلمه و در متن و بطن حرکتی تاریخی تبیین نمود، یعنی حرکتی " از ایقان تا ایقان"

شاد باشید

توضیحات و منابع:

۱)منظور از کاربرد مکرر این کتاب تحت عنوان " اثری خاص" بدین خاطر می باشد که نگاهی درون دینی و صرفا یکجانبه نگر را به کار نبرده و خاص بودن ان را از بعد بیرونی مورد بررسی قرار دهیم.

۲)منظور این می باشد که تحقیقات و تاملات پیرامون این اثر خاص، صرفا جنبهء درون دینی داشته و متاسفانه کمتر از بیرون به آن نگریسته شده است.

۳) http://www.bahaipedia.com/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D9%82%D8%A7%D9%86

۴) http://www.rismoon.com/moeensearchresult-fa.html?letter=&word=%d8%a7%db%8c%d9%82%d8%a7%d9%86

۵) مراد کتاب ایقان می باشد

۶)منظور ظهور علنی حضرت بهاء الله می باشد، که کتاب ایقان پیش از این ظهور نازل گشت.

۷)منظور نزول کتاب ایقان، پس از ظهور خفی حضرت بهاءالله می باشد.

۸)منظور هم دوره بودن ظهور حضرت بهاء الله و نزول کتاب ایقان می باشد.

۹)استفاده از فایل های صوتی دکتر نادر سعیدی در باب کتاب ایقان

http://www.bahairadio.org/farsi/Saiedi.htm

۱۰) منظور کتاب ایقان می باشد

۱۱)مراد ظهور حضرت بهاء الله می باشد.